بررسی مساله محکم ومتشابه در قرآن
یکشنبه ۱۲ آبان ۱۳۹۲
محقق:زینب قناعتی خو
چکیده:
مسأله محکم و متشابه از مسائل مهم علوم قرآنی و برگرفته از خود قرآن است و آیه هفتم سوره آل عمران بر آن تصریح دارد، و کاشف از تقسیم قرآن به دو نوع محکم و متشابه است. بنابراین باید ابتدا محکم و متشابه معنا شود و ثانیاً امیت محکمات برای متشابهات به چه معناست؟ به طور یقین قرآن مشتمل بر آیات متشابه است، لیکن متشابه در عین روشن بودن معنای ظاهری، ظاهرش مراد نیست و عمل به آن موجب فتنه است، بنابراین باید به محکم ارجاع داده شود و مفسر اولاً آگاه به اصول تفسیر باشد و ثانیاً بی طرفانه و به دور از گرایش های باطل، به تفسیر دست زند تا قادر به فهم متشابهات باشد. و تأویل غیر از تفسیر است، تفسیر در دست همگان است اما تأویل علم به حقایق که الفاظ و اسماء از آن جا نشأت می گیرد اولاً مختص خداست و به افاظه حضرت حق به راسخان در علم که همان ائمه معصوم اند بهره مند می شوند. حکمت ورود متشابهات این است که چون هدایت برای مردم است و از نظر سطح فکری متفاوتند، بعضی تنها قادر به درک محسوسات و برخی دیگر قادر به درک معانی کلی و مجرد هستند. القای مفاهیم الهی در قالب الفاظ مادی و در بیان مثال و وجود انواع مجازها و استعاره ها، تمثیل ها و کنایه ها موجب می شود تشابه رخ دهد. و محکم و متشابه، دو نوع متباین نیستند بلکه تمایز این دو در سهولت و صعوبت فهم است و روشن و شیوه برخورد با این دو متفاوت است. بنابراین ریشه روی آوردن به متشابه و ایجاد فتنه، توسل به آیات متشابه است وآراء مختلفی در مورد آیات متشابه در صفات وجود دارد و آیات متشابه پیرامون صفات خداوند حقیقی است ولی نباید با صفات موجودات ناقص قیاس شود و در مورد آیات متشابه در افعال الهی باید هدایت و شقاوت را خواست انسان دانست و در جایی که مشیت خداوند دانسته منظور عنایت و ظلالتی است که افراد خود مستعد دریافت آن شده اند.
کلید واژه :محکم، متشابه، تفسیر، تأویل.