بررسی دلایل حقانیت حضرت فاطمه(س) برفدک
چهارشنبه ۱ آبان ۱۳۹۲
بررسی دلایل حقانیت حضرت فاطمه(س) برفدک
محقق:صدیقه محمودی
چکیده
برای درک بهتر این موضوع، مطالب را به این صورت می توان ترتیب داد:
فدک بدون جنگ و خونریزی در اختیار رسول خدا (ص) قرار گرفته است. طبق سوره مبارکه حشر آیه ی (7-8)، اموالی که بدون جنگ و خونریزی گرفته شود مانند سایر غنائم میان مجاهدان تقسیم نمی شود بلکه مختص شخص رسول الله (ص) است و ایشان هر طور صلاح بداند، آن را به کار می گیرد. پس از آن رسول خدا (ص)، آن را در اختیار داشت تا اینکه از طرف خداوند وحی آمد که: ( فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ)، یعنی حق خویشان و در راه ماندگان و مستمندان را بده و رسول خدا (ص) طبق این وحی فدک را به حضرت فاطمه (س) بخشید.
اما تا زمان رسول خدا (ص) این حق در اختیار حضرت فاطمه (س) و درآمد آن در بین فقرا تقسیم می شد ولی بعد از رسول خدا (ص) بنابر دلائل سیاسی و اثبات و تثبیت خلافت و رهبری، ابوبکر (خلیفه اول) قبل از اینکه او و حضرت فاطمه (س) در محکمه ای حاضر شوند و قضاوتی صورت بگیرد فدک را از تصرف حضرت زهرا (س) خارج ساخت و خود بر آن مستولی شد.
حضرت علی(ع) و فاطمه (س)، به این عمل اعتراض کرده و حق خود را خواستار شدند اما خلیفه از آنان برای اثبات این مدعی، دلیل و بنیه خواستند و آنگاه حضرت زهرا (س) ام ایمن و حضرت علی (ع) را معرفی کردند که آنها با توجه به اینکه شهادت یک زن و یک مرد کافی نیست قبول نکردند.
پس از آن با توجه به اینکه این غصب پی آمدی بسیار اختلاف انگیز را در بین مردم داشت، حضرت زهرا (س) تصمیم گرفتند در یک دادگاهی دیگر با سخنرانی پرشور و محکم خود دستگاه خلافت را رسوا و مردم را از ستم ها و ظلم و بی عدالتی آنها آگاه کند و تا قیامت دوست و دشمن خداوند و اهل بیت (ع) شناخته شود و با دلائل قرآنی محکم و استوار به ادعای دروغین خلیفه پاسخی منطقی داد که حتی حضرت (س) در لحظه مرگ هم با جواب محکم خود آنها را محکوم کرد.
اما پس از حضرت زهرا (س)، فدک در اختیار خلفا بود تا زمان حضرت علی (ع) که به روال قانونی خود برگشت اما پس از حضرت علی (ع) همچنان در اختیار خلفای جور بود و اگر هم می خواستند به فرزندان حضرت زهرا (س) آن را برگردانند یکی می داد و دیگری پس می گرفت و در زمان ائمه هم هیچ کدام به گرفتن آن اصراری نکردند بنا بر سفارش پیامبر (ص) که فرمودند: ما اهل بیت چیزی که از ما به زور و ظلم گرفته شود باز پس نمی گیریم. ولی این پرونده تا قیامت باز است و حضرت در دادگاه عدل الهی از غاصبان شکایت می کند.
اهمیت و ضرورت
در بیان اهمیت و ضرورت فدک باید گفت که بهترین دلائل، همان غضب آن از طرف ظالمان جور و خطبهی حضرت زهرا (س) و پافشاری خلفا در طول تاریخ بر این مسئله و واگذاری آن به قیامت در کلام مبارک حضرت زهرا(س) میباشد چرا که اگر ضرورتی و اهمیتی در کار نبود اینگونه خلفا بر سر آن به زور و ستم و داد و ستد نمیپرداختند و اینگونه به غصب آن تا امروز دست نمیزدند.
اهمیت آن از نظر اقتصادی تا آنجاست که منبع اقتصادی مهمی است و این به حدی بود که مورد طمع دشمنان دین قرار گرفت.
و ضرورت آن به حدی است که عمر و ابوبکر بعد از اینکه کار خلافت خود را تمام کردند نزد حضرت علی (ع) رفتند و از او در دو مورد با ذکر اسم سوال شد که خیبر و فدک بود. و از طرفی ابوبکر در جواب حضرت فاطمه(س) میگوید: پیامبر (ص) آن را در جهاد مصرف میکرد و مالی که برای تجهیز قوا باشد مال اندکی نخواهد بود. یا معاویه فدک را بین یزید و مروان و عمر و بن عثمان تقسیم کرد و غیره که معلوم میشود که مال اندکی نبوده و از نظر اقتصادی اهمیت و ضرورت بسزایی داشته است.
اما از نظر سیاسی میتوان به ضرورت و اهمیت آن پی برد که تحت شعاع امر اقتصادی آن است چرا که از این منبع اقتصادی میتوان برای تثبیت خلافت رهبری استفاده کرد همانگونه که خلفای غاصب در ابتدای کار پس از حکم خلافت رهبری، تصمیم بر غصب این سرزمین پر درآمد گرفتند و با خود گفتند که اگر این سرزمین پر درآمد در اختیار خاندان ولّی قرار بگیرد، مردم که تشنهی مادیات هستند به طرف آنها رفته و دیگر خلافت و رهبری هم از آن آنان خواهد بود بنابراین از این سرزمین برای حربهی سیاسی خود که همان خلافت بود نیز استفاده کردند.
و از طرفی آن سخنان بزرگ بانوی جهان نیز بر اهمیت آن افزوده میشود چرا که حضرت با آن سخنان تاریخی دولت غاصب را رسوا کرد و به مردم فهماند که این درآمدی که از طرف دولت غاصب در اختیار آنها قرار میگیرد حرام است و حق غصب شدهی اوست.
بنابراین با این دلائل و دلائل بسیار زیادی که همگی نشانهی ننگ و خار خلفای جرم است عزّت و سربلندی و افتخار و راستی اهل بیت و عصمت و طهارت بر همگان روشن می شود و بر ضرورت و اهمیت آن پی میبرند.
اهداف
بدون شک هدفی که در این تحقیق داشتم تنها ادای وظیفهای به پیشگاه دختر نبی اکرم اسلام حضرت زهرا(س) است و این که هم به بیان حقایق دست پیدا کنم و هم این تحقیق را در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهم تا آنها هم به زندگی بزرگ بانوی اسلام و ظلمهایی که به آن حضرت شده بیشتر پی ببرند. با توجه به اینکه چهار سال اشتغال و تحصیل خود را در حوزه علمیه شهر کنگان در استان بوشهر گذرانده بودم که در آنجا اهل تسنن زیادی با فرقههای مختلف وجود داشت و من در آنجا در مدارسی که اهل تسنن نیز در آنجا حضور داشتند به عنوان امام جماعت بودم و سوال و جوابهایی که از طرف خواهران تشیع و تسنن از من میشد مبنی بر دیدگاهها و نظرات تشیع و تسنن، انگیزه و نیروی درونی من بر این شد که تحقیقی در یکی از مسائلی که بین شیعه و سنی اختلاف است انجام دهم و به همین دلیل فدک را به عنوان مهمترین مباحث تاریخ اسلام در نظر گرفتم که الحمد الله توانستم به بسیاری از سوالهای خود در این باب جواب دهم و بسیاری از سوالاتی که در قبل از تحقیقم برای من بیجواب بود جواب داده شود. و در این تحقیق سعی کردم به گونهای بر کشف و بازگو کردن حقایق بپردازم که احترام شخصیتهای مذهبی حفظ شود و به این منظور در تمام کتاب برای بیان حقایق، از سخنان بزرگان و سیاست مداران همان دوران استفاده شده و هرگز از تعبیری که آنها نمودهاند تجاوز نشده است تا برای هر گروه با هر دینی قابل مقیاس باشد و به راستی و حق گویی و پاکی و بیگناهی اهل بیت عصمت و طهارت، خصوصاً حضرت زهرا (س) پی ببرند و با قضاوتی حق گونه و با عدل و انصاف به بیان حقایق بپردازند خصوصاً برای اهل تسنن که دیگر با بیان آن از سوی دانشمندان و علمای خود دیگر هیچ راهی نداشته باشند تا به عذری که قانع کننده نیست بپردازند و پی به زور و ستم و جنایتکاری حاکمان و خلفای خود ببرند و پرده از حقایق برای آنها باز شود و این دنیا پشیمان شوند و با حب اهل بیت(ع) از این دنیا به دیدار حق بشتابند.
پیشینه تحقیق
برای آشنایی بر آنچه در صدر اسلام پس از رسول خدا (ص) شکل گرفت و دستیابی به حقیقت امور جاری آن زمان، منابع فراوانی ما را یاری می دهد. که در این تحقیق بسیار مهم که مورد توجه دو گروه مسلمین (تشیع، تسنن) است از منابع مهمی استفاده کرده ام. اما بهترین دلیل و ادعا و منبع، همان کتاب بزرگ خداوند یعنی قرآن کریم است که خداوند در سوره مبارکه روم آیهی 38 به این موضوع مهم اشاره می کند و کتاب های تفاسیر هم از جمله: المیزان، احسن الحدیث، نمونه، مجمع البیان و اطیب البیان به تفسیر این آیه بزرگ پرداخته که من هم از این منابع استفاده کرده ام اما منابع دیگری از جمله نهج البلاغه (نامه 45) بحار الانور، اصول کافی و مفاتیح الجنان که در دعاها به نفرین و لعن غاصبین حضرت فاطمه (س) پرداخته و دیگر منابع مهمی که در این تحقیق از آنها استفاده کرده ام همچنیین منابعی که از طرف اهل تسنن به ما رسیده همچون شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید که در کتاب ها به آن استناد شده بود و من استناد شده کتاب ها را آورده ام و منابع بسیار مهم دیگری که به طور کلی من حدود 70 کتاب را که به آنها دسترسی پیدا کرده بودم آورده ام که همه ی کتابها به تحقیق در مورد این موضوع مهم پرداخته بودند و من هم از تجربیات و آموخته های آنها در این تحقیق استفاده کردم و نظر خود را با آنها سنجیدم. اما منابع دیگری هم است که این تحقییق گنجایش آنها را نداشت.
سؤالات اصلی و فرعی
برای طرح کردن سؤالاتی که در اطراف این موضوع مهم تاریخی وجود دارد باید ابتدا به مطالعه دقیق این موضوع مهم پرداخت و سپس سؤالات را به صورت اصلی و فرعی طرح کرد که من با مطالعه حدود هفتاد کتاب در مورد این موضوع توانستم سؤالاتی طرح کنم که عبارتند از:
سؤالات اصلی
فدک چیست؟
آیا پیامبر (ص) خود آنرا فتح کرد؟
آیا آنرا به حضرت فاطمه (س) بخشید؟ بخشش آن بر چه اساسی بود؟
فدک بعد از رسول خدا (ص) چه شد؟
سؤالات فرعی
بعد از غصب فدک حضرت زهرا (س) چه اقداماتی انجام داد؟
انگیزه ابوبکر از تصرف و حضرت فاطمه (س) از مطالبه چه بود؟
سرگذشت فدک در طول تاریخ؟
آیا حضرت علی (ع) در زمان حکومتش آنرا پس گرفت یا نه؟
سرگذشت فدک در حال حاضر چگونه است؟
سرفصل ها و عناوین تحقیق
فصل اول:فدک در زمان حضرت رسول خدا (ص)
بخش اول:اموال پیامبر (ص)
بخش دوم:موقعیت و اهمیت فدک
فصل دوم:فدک بعد از رحلت رسول خدا (ص)
بخش اول:پیام خداوند و رسولش در مورد غصب فدک
بخش دوم:غصب فدک و بررسی ابعاد آن
بخش سوم:انگیزهی ابوبکر از تصرف فدک
بخش چهارم:انگیزه حضرت فاطمه (س) از مطالبه فدک
بخش پنجم:گواه فدک
فصل سوم :مبارزات بعد از غصب فدک
فصل چهارم: خطبه فدکیه حضرت فاطمه (س)
بخش اول:انگیزه و اهداف حضرت زهرا (س) از ایراد خطبه و سخنرانی
بخش دوم:اسناد و محورهای هفتگانه خطبه
بخش سوم: سخنرانی حضرت فاطمه (س) قبل از موضوع فدک فدک
بخش چهارم:سخنرانی حضرت فاطمه (س) در مورد فدک
بخش پنجم:اقدامات صورت گرفته بعد از ایراد خطبه
بخش ششم:نتیجه خطبه
فصل پنجم:پرونده باز فدک تا قیامت
بخش اول:فدک از زمان اعتصاب تا زمان حضرت علی (ع)
بخش دوم: فدک در زمان بنی امیه و بنی عباس
بخش سوم: گسترش فدک در جهان
بخش چهارم: فدک در حال و آینده
روش تحقیق
این تحقیق بر اساس روش کتابخانه ای صورت می گیرد ابتدا موضوع تحقیق را تعیین کرده و بعد تعریف نموده و سپس به جمع آوری اطلاعات از مفاهیم مختلف در دسترس پرداخته و از بین این منابع نکات ضروری و مهم برداشت شد و به صورت منظم و توصیفی مورد بحث و گفتگو قرار می گیرد.
البته توجه ما بیشتر در جهت گزارش نویسی از موقعیت ها و وقایع بر اساس اطلاعات موجود در کتب علمی.... کتاب هایی که در این مورد پرداخته اند مورد بحث و بررسی و مقایسه قرار می گیرد.
کلید واژه
فدک، قریه یی در حجاز که از آنجا تا مدینه دو روز راه است و گویند سه بخش بوده است و هنگامی که رسول اکرم خیبر و قلاع آن را فتح کرد، سه قله پایداری کردند و محاصره بر آنها بدشواری گرایید و اهل فدک قاصدی نزد رسول خدا (ص) فرستادند که اموال و میوه ها را به نصف، تقسیم و مصالحه نمایند و رسول خدا (ص) این غنیمت جنگی را پذیرفت. در این ناحیه چشمه ها و نخلستان هایی بود و سپس عمر بر آن دست انداخت و هنگامیکه فتوح مسلمین وسعت یافت آنرا به ورثه رسول اکرم (ص) بازداد.
از طرفی به معنی دهی که پیغمبر (ص) در آنجا باغ خرما داشت که در خیبر بود و آن را رسول اکرم (ص) به فاطمه (س) بخشید و ابوبکر از او باز گرفت دهی به خیبر و از آن ده است فدکی و این ده را به نام فدک پسر حام بن نوح خوانده اند.[1]
یا قوت حموی در معجمن البلدان، در حرف فاء در ترجمه ی فدک می گوید: فدک را چشم آب روان و درخت های خرما بسیار است و در ملک حجاز قرار داد.[2]